آرکتایپ یا کهن الگو چیست؟ + انواع آرکتایپ و ویژگی آنها

آرکتایپ و یا کهن الگو برای اولین بار توسط کارل گوستاو یونگ روانپزشک سوئیسی مطرح شد. او معتقد بود که روان و بدن انسان از سه بخش مختلف تشکیل شده است: 1- ایگو  2- ناخود آگاه شخصی 3- ناخود آگاه جمعی.

کهن الگو ها و یا آرکی تایپ های ما در بخش ناخودآگاه جمعی ما زندگی می کنند. این کهن الگو ها در واقع شخصیت هایی هستند که در طول تاریخ جهان وجود داشتند، مانند زئوس، رستم، سهراب، دیو، فرسته و…

در واقع الگو ها و باورهایی که از بدو تولد در ناخودآگاه تمام نوزادان جهان وجود دارند، آرکتایپ یا کهن الگو هستند. در این مقاله از وبسایت راستین با ما همراه باشید تا به صورت دقیق تری به شما بگوییم کارل یونگ کیست؟ اصلا آرکی تایپ به چه معنی است؟ و انواع آرکتایپ و کهن الگو چیست؟

کارل گوستاو یونگ کیست؟

یونگ فیلسوف و روانکاو سوئیسی زاده سال 1875 است. او در روستایی کوچک متولد شد. کارل با پدرش رابطه خوبی نداشت ولی عاشق مادرش بود. او از همان کودکی بیشتر مواقع تنها بود و به همین علت تنهایی را منبع الهامات خود می دانست.

جالب است که بدانید یونگ و فروید (پدر علم روانشناسی) دوستان خوبی برای یکدیگر بودند تا جایی که فروید، یونگ را جانشین خود می دانست. اما آنها اختلاف نظرهای زیادی داشتند.

فروید می گفت دلیل اصلی انگیزه های فرد در زندگی مسائل جنسی است. اما یونگ مخالف سرسختش بود! او می گفت ما انسان ها انگیزه های مختلفی برای اعمال امان داریم که مسائل جنسی فقط یکی از آنهاست و عوامل دیگری در زندگی ما وجود دارند که به رفتارهای ما انگیزه و جهت می دهند.

این اختلاف نظر به حدی رسید که فروید به یونگ می گفت تو در مورد پیچیدگی های روان انسان زیاده روی می کنی و از نظر یونگ، فروید به روان انسان بسیار سطحی نگاه می کرد. این اختلاف نظرها با حدی بالا گرفت که نهایتا این دو راه خود را از یکدیگر جدا کردند.

آرکی تایپ ها از نظر گوستاو یونگ

از نظر یونگ، یکی از انگیزه های رفتاری ما «ناخودآگاه جمعی» ماست. همانطور که از اسمش پیداست، ناخودآگاه جمعی میان همه انسان های دنیا یکسان است. این بخش از روان، از اجداد باستانی به ما به ارث رسیده و جهانی هستند!

یونگ می گفت:

روان نوزادی که به تازگی متولد شده، مانند یک لوح سفید و بدون نوشته نیست! بلکه این لوح با خاطرات و تاریخچه ای از زندگی اجداد پیشین ما پر شده اند.

در واقع یونگ گفت ما انسان ها با خاطراتی متولد شدیم که هرگز آنها را در طول زندگی امان بدست نیاوردیم، بلکه از بدو تولد همراه ما بوده اند.

یونگ معتقد بود که در ناخودآگاه جمعی ما کهن الگوهای مختلفی وجود دارند. در این مقاله ما در مورد انواع آرکی تایپ و یا کهن الگوها صحبت خواهیم کرد. در ادامه با وبسایت راستین همراه باشید

انواع آرکی تایپ ها و یا کهن الگوهای مردانه و زنانه

هر یک از شخصیت ها و اسطوره های تاریخی به داشتن صفت های خاص مشهورند. مثلا رستم برای ما ایرانی ها نمادی از قدرت و زور و بازوست. یونگ در بررسی آرکتایپ ها، نام خدایان یونانی را بر آنها گذاشت. مثلا زئوس پادشاه خدایان و تمام زیارتگاه هاست، به او خدای رعد و طوفان هم می گویند و او شخصیتی رهبر و قدرتمند دارد.

در این مقاله با انواع آرکتایپ های مردانه و زنانه آشنا می شوید. برای اینکه بدانید آرکتایپ شما چیست می توانید روی تست آرکتایپ راستین کلیک کنید. در این بخش همراه با معرفی هر کهن الگو، سریال زخم کاری و کهن الگویی که هر کدام از نقش ها داشتند را بررسی کرده ایم.

آرکتایپ ها یا کهن الگوهای مردانه

• زئوس

زئوس خدای خدایان است. او رهبر و رئیس و بسیار قدرتمند است. آنها قاطع، دارای سرعت عمل و طالب قدرت هستند. آنها با پول، قانون و قدرت سروکار دارند و با قلب و احساسات چندان میانه ای ندارند.

حتما سریال زخم کاری را دیده اید. در این سریال خان عمو آرکتایپ یا کهن الگو زئوس را داشت. او رئیس و رهبر یک طایفه بود. همه از او حساب می بردند و منتظر یک اشاره و فرمانش بودند. قدرت و پول در خان عمو خلاصه می شد.

•  آپولو

آپولو خدای نور بود. او عاشقانه های زیادی را تجربه کرده بود اما پایان بیشتر آنها تلخ بود. مردان آپولو برنامه ریز خوبی هستند اما در روابط و احساسات ضعیف عمل می کنند. آنها برونگرا، اتوکشیده، بچه مثبت، قانونمند و دارای تفکرات منطقی هستند.

•  هرمس، آرکتایپ مردانه

هرمس خدای ارتباطات بود. او حقه باز و پر از نیرنگ است. آرکتایپ هرمس به خوبی با همه ارتباط برقرار می کند. نگران نیست که کارهایش درست باشد و یا غلط! او خلاق، دروغگو، باهوش، فرز و تنوع طلب است.

سریال زخم کاری را به یاد بیاورید. به نظرتان کدام شخصیت به هرمس نزدیک بود؟ بله درست حدس زدید. شخصیت مالک به کهن الگو هرمس بسیار نزدیک بود. او دروغگو، فریبکار و زرنگ بود و ارتباطاتش عالی بود.

•  پوزیدون

پوزیدون خدای دریاهاست. او بسیار عاطفی و احساسی است. خشم و عواطف او هر دو شدید هستند. او سرکش، حریص و کنترل گر است. به حریم شخصی دیگران تجاوز می کند، پدری حامی است و معمولا دیگران را به خود مدیون نگه می دارد. در سریال زخم کاری بخشی از شخصیت پوزیدون در وجود مالک بود.

•  آرس کهن الگوی مردانه

آرس خدای جنگ بود. او عاشق پیشه، جنگجو، پر از انرژی و هیجان، رقصنده و غیر منطقی است. او مرد عمل است و معمولا بدون فکر هم عمل می کند. آرس رفیق باز است و بیشتر وقت ها دور و برش با دوستانش پر می کند.

•  هفایستوس

هفایستوس خدای آتش و فلزکاری بود. او مبتکر، سازنده و اهل کار است. اعتماد به نفس پایینی دارد اما به همسر و خانواده وفادار است. آنها خلاقیت بالایی دارند و صلح جو هستند.

• دیونوسوس

دیونوسوس خدای میگساری بود. این شخصیت مردانه، به طبیعت زنانه بسیار نزدیک است. او روحی لطیف، زنانه و مهربان دارد. عاشق عاشق شدن، رقص و موسیقی است و حالت های سرمستی و عرفانی دارد.

در سریال زخم کاری ناصر، پسر خان عمو آرکی تایپ دیونوسوس را داشت. مردان دیئونوسوس خطر اعتیاد به مواد مخدر و الکل را دارند. در سریال هم دیدید که ناصر بیشتر اوقات مست و حالت سرگردانی داشت.

•  هادس

هادس خدای جهان زیرین بود. او یک مرد تودار، افسرده، غمگین و سرد است. ممکن است عاشق همسرش باشد ولی توانایی ابراز علاقه را ندارد. هادس به متافیزیک علاقه دارد و درونگرا، فیلسوف و گاه سنگدل و بی رحم است.

آرکتایپ ها یا کهن الگو های زنانه

• آرتمیس

آرتمیس یک الهه باکره بود. او هدفگرا و بی منطق است و حتی عشق او را از هدف هایش باز نگه نمی دارد. انها خودمختارند و به قضاوت دیگران چندان اهمیت نمی دهند.

کهن الگوی آرتمیس توانایی زیادی در بیان نظراتش دارد و کمی سنگدل است. آنها معمولا از نظر عاطفی از دیگران فاصله می گیرند.

•  آتنا کهن الگوی زنانه

آتنا خدابانوی جنگ است. او بامنطق، خونسرد و جنگجوست. آتنا با هدف و برنامه است، مدیر خوبیست و هوش زیادی دارد. آتنا صبور است اما این صبر و خونسردی زیادش باعث می شود که قردی بی احساس و یخ زده باشد.

با وجودی که اتنا زن است، بیشتر تصمیماتش منطقی است. او در زندگی دیگران سرک نمی کسد و زیاد اهل غیبت نیست. آنها فقط مردان قوی را قبول دارند.

در سریال زخم کاری، سمیرا کهن الگوی آتنا را داشت. او باهوش، اهل مدیریت بود. او مالک را به قوی و نترس بودن تشویق می کرد. همچنین در مقابل دیگران بسیار بی احساس و بی عاطفه بود.

•  هستیا

هستیا خدابانوی آتشکده بود. او ملایم و مهربان است. آنها خوب گوش می دهند، اهل دعا و نیایش اند، رقبات جو نیستند و دختر خانه اند. آنها معمولا مستقل و بی نیاز از هر کسی و چیزی هستند، دوستان کمی دارند و اهل لج و لجبازی نیستند و معمولا هر چیزی را زود قبول می کنند.

• هرا

هرا خدابانوی همسر بود. او زن زندگی و عاشق شوهر و خانواده اش است. آنها بسیار به همسر وابسته اند، به صورت افراطی و مالیخولیایی شک می کنند و به هر قیمتی می خواهند همسر خود را راضی نگه دارند.

آنها دوست دارند دیگران را باهم آشنا کنند و ازدواج و رابطه مهم ترین بخش زنذگی آنهاست. کهن الگوی هرا اگر با خیانت همسرش مواجه شود به جای ترک همسرش، زنی که با شوهرش بوده را تنبیه می کند.

•  آفرودیت کهن الگوی زنانه

آفرودیت ایزدبانوی عشق و زیباییست. او دارای شور زندگی است. بسیار به ظاهرش توجه می کند و اغواگر و هوس انگیز است. او در جمع به راحتی جلب توجه می کند و مردا دیگر را اغوا می کند.

به همین خاطر معمولا از طرف زنان دیگر مورد حسادت قرار می گیرد. آنها خواستگاران زیادی دارند اما اگر از فرصت ها غافل شوند می توانند  در ازدواج به مشکل بربخورند.

در سریال زخم کاری منصوره نمادی از یک افرودیت بود. او به ظاهرش توجه زیادی داشت، اغواگر بود و از در لحظه از زندگی لذت می برد و زیاد آینده نگر نبود.

• پرسفون

پرسفون ملکه جهان زیرین است. او معمولا احساس گناه و شرم می کند. درونگر است و معمولا خشم خود را بروز نمی دهد. او اوج انرژی زنانگی را دارد. زن های پرسفون زودباور هستند و معمولا قدرت تصمیم گیری ندارند.

آنها به تنهایی نمی توانند تصمیم گیری کنند، اعتماد به نفس پایینی دارند و برای تصمیم گیری باید از دیگران کمک بگیرند.

• دیمیتر کهن الگوی زنانه

دیمیتر خدابانوی مادر است. او عاشق بچه هایش است و تا پای جان از آنها مراقبت می کند. زنان دیمیتر دست به گل و گیاه دارند، عاشق کمک به دیگران هستند، حامیان خوبی هستند و بهترین مادر برای بچه هایشان هستند و به فرزندان خود اعتماد به نفس و عزت نفس بالایی می دهند، اما معمولا نمی توانند همسر خوبی باشند.

 

4 کهن الگوی بسیار مهم از دیدگاه یونگ

همانطور که در بالا هم به آن اشاره کردیم، کهن الگوها نمادهایی هستند که برای انسان ها یک معنای خلاص می دهند.

علاوه بر کهن الگو هایی که در بالا به آنها اشاره کردیم، یونگ در نظریاتش از چند کهن الگوی دیگر به نام های پرسونا، سایه، آنیما، آنیموس و خود نام برد که هر کدام از آنها را به طور مختصر توضیح داده ایم.

1. پرسونا

پرسونا در لغت به معنی ماسک است. پرسونا به این معنی است که ما چگونه خود را به جهان نشان می دهیم و در واقع ماسک ما برای اطرافیان است. اما این یک ماسک واقعی نست!

پرسونا نقابی است که ما آن را برای جامعه و اطرافیان بر صورت خود می کنیم تا دیگران تصور منفی از ما نداشته باشند.

زمانی که کودکان رشد می کنند به تدریج یاد  می گیرند یک نقاب اجتماعی بزنند و به گونه ای رفتار کنند که با انتظارات و هنجارهای جامعه همسو باشد. زیر این نقاب اجتماعی تمام احساسات و انگیزه هایی هستند که از نظر اجتماعی قابل قبول نیستند.

 

کهن الگوی پرسونا به افراد امکانی می دهد تا با دنیای اطراف و جامعه خود به شکل مسالمت آمیزی سازگار شوند. اما اگر انسان ها بیش از حد لازم به این کهن الگو نزدیک شوند و با آن زندگی کنند، از خود واقعی اشان دور می شوند و دچار رنج خواهند شد.

2. سایه

سایه یکی از جذاب ترین موضوعاتی در میان آرکتایپ ها و کهن الگوهاست که یونگ آن را کشف کرد. تصور کنید شما فردی با پوست روشن و موهایی طلایی رنگ هستید و در خیابان راه می روید، ناگهان کسی از پشت سر داد می زند هی سبزه مو فرفری.

احتمالا شما هیچ عکس العملی نشان نمی دهید  چون هیچ نسبتی با آن ندارید. اما اگر کسی به شما گفت حسود، بخیل، دروغگو، دورو و… و شما عکس العمل شدیدی نشان دادید، احتمالا با این کلمات نسبتی دارید! سایه در واقع بخشی در ضمیر ناخودآگاه است که غرایز سرکوب شده، ضعف ها، امیال و…  تشکیل شده است.

سایه معمولا نه تنها برای جامعه، بلکه برای خود ماهم قابل قبول نیست.

یونگ معتقد بود سایه، دقیقا مثل سایه به دنبال ماست و دست از سرمان بر نمی دارد. هر کدام از ما ممکن است یک دروغگوی درون، یک حسود درون و یک جانی درون داشته باشیم.

سایه سمت تاریک روان ماست که نماینده هرج مرج، وحشیگری . و… است. همه ما معمولا وجود سایه را در درون خود انکار می کنیم! اما چه بخواهیم و چه نه، کهن الگو سایه واقعا در درون همه ما وجود دارد.

سایه در رویاها و خواب ها معمولا به شکل های وحشتناکی ظاهر می شود. به شکل یک هیولا، دیو، مار، ازدها، شکل ها و قیافه های عجیب و  غریب، شخصیتی غیرعادی و… ظاهر می شود.

3. آنیما یا آنیموس

انسان از نظر روانی موجود دو جنسی هست. یعنی تمام مردان ویژگی های روانی مردانه و زنانه دارند و زنان نیز همینطور. هر مردی یک حوا در درون خود دارد و آنیما جنبه ای زنانه در روان مرد است. در مقابل آنیموس جنبه ای مردانه در روان زن است و زنان نیز یک آدم در درون خود دارند.

آنیما و آنیموس یکی از پیچیده ترین آرکتایپ های معرفی شده توسط یونگ هستند. در بیشتر فرهنگ ها به مردان و زنان توصیه می شود که به شدت به جنبه های مردانه و زنانه وجود خود پافشاری کنند و به طور مثال مردان هیچ صفات زنانه ای از خود بروز ندهند. ضرب المثل مرد که گریه نمی کنه از همین فرهنگ نشات می گیرد.

اما یونگ گفت روان ما ما دو جسنیتی است و اگر ما آنیما و آنیموس را در وجود خود کشف و شناسایی نکنیم، رشد روانی ما ناقص خواهد بود.

مثلا اگر مردی بیش از حد منطقی، کم حرف و… باشد و آنیمای درون خود را تقویت نکند به بی عاطفه بودن متهم می شود و اگر زنی بیش از حد عاطفی باشد خسته کننده و بدون منطق عمل خواهد کرد.

4. خود

خود در فرآیندی به نام فردی شدن ظاهر می شود و می گوید من از بقیه جدا هستم. در واقع آگاهی شما از موجودیت اتان، «خود» شما را شکل می دهد و منبعی از خودآگاهی است.

رفتارها و اعمال شما از «خود» سرچشمه می گیرد. اگر بین «خود» با «ناخودآگاه» شما تعارض و ناهماهنگی وجود داشته باشد مشکلات روانی بوجود می آید.

یونگ آرکتایپ خود را با شکل دایره و یا یک ماندلا نشان می داد. مثلا اگر خود یک دایره باشد، ایگو و ذهن ناخودآگاه در میانه آن قرار دارد. زمانی که شما به حس یکپارچگی با «خود» برسید دیگر هیچ چیزی از بیرون نمی تواند شما را تحت تاثیر قرار دهد.

سایر کهن الگوها

یونگ 12 نوع کهن الگوی دیگر معرفی کرد. هر یک از ما یک کهن الگوی غالب داریم که بر شخصیت ما مسلط است. در زیر با این 12 کهن الگو آشنا می شوید.

• معصوم

شعار: آزاده که من و تو باشیم
خواسته اصلی: رفتن به بهشت
هدف: شادی
بزرگترین ترس: جواب پس دادن بابت اشتباهات
استراتژی: انجام درست کارها
ضعف: خسته کننده، ساده لوح
استعداد: ایمان و مثبت نگری
نام های دیگر:  آرمانگرا، سنتی، ساده لوح، قدیس، رمانتیک، خیال پرداز.

• همه پسند

شعار: مردان و زنان برابرند
اصلی ترین خواسته: ارتباط با دیگران
هدف: حس تعلق داشتن
بزرگترین ترس: کنار گذاشته شدن از جمع
استراتژی: فضایل معمولی را توسعه دهید، روی زمین باشید، لمس مشترک
ضعف: فراموش کردن خود به خاطر بودن در روابط جمعی سطحی
استعداد: واقع گرا، همدلی، دو رو نبودن
نام های دیگر: واقع گرا، سرسخت، شهروند محکم، پسر و دختر خوب، بیشتر ساکت اند.

•  قهرمان

شعار: با اراده می توان هر کاری انجام داد
میل اصلی: انجام اعمال شجاهانه برای اثبات خود
هدف: بهبود بخشیدن شرایط جهان
بزرگترین ترس: ضعیف و آسبذ پذیر بودن
استراتژی: باید قوی باشید
ضعف: دائم در حال چنگ بودن، تکبر زیاد
استعداد: شجاعت
نام های دیگر: جنگجو، ناجی، ابرقهرمان، برنده

•  مراقب

شعار: باید عاشق همسایه خود باشید
میل اصلی: مراقبت از دیگران
هدف: کمک حال بقیه
بزرگترین ترس: خودخواه و نمک نشناس بودن
استراتژی: کمک به سایرین
ضعف: شهادت و مورد سواستفاده قرار گرفتن
استعداد: سخاوت و دلسوزی
نام های دیگر: نوع دوست، فرشته گونه، حامی، والدین

•  کاشف

شعار: مرا زندانی نکن
میل اصلی: آزاد برای خودشناسی با جستجوگری در جهان
هدف: داشتن زندگی بهتر و رضایت بخش تر
بزرگترین ترس: در دام افتادن
استراتژی: سفر، کشف چیزهای جدید
ضعف: سرگردانی، بی هدفی
استعداد: خود مختار، جاه طلب
نام های دیگر: فردگرا، سرگردان

•  قانون شکن

شعار: قوانین را باید شکست
خواسته اصلی: انتقام
هدف: براندازی هر چیزی که بد کار می کند
بزرگترین ترس: بی اثر بودن
استراتژی: ایجاد اختلال، نابودگر
ضعف: جنایتکار
استعداد: داشتن آزادی های بی حد و حصر
نام های دیگر: شورشی، وحشی، انقلابی

•  عاشق

شعار: شما تنهایید
میل اصلی: صمیمی شدن و کسب تجربه
هدف: ارتباط با افراد در هر محیطی
بزرگترین ترس: تنها بودن، ناتوانی در دوست داشتن و دوست داشته شدن
استراتژی: افزایش جذابیت احساسی و جسمانی
ضعف: گم کردن هویت فردی، چون تلاش زیادی برای جلب رضایت دیگران دارد
استعداد: اشتیاق، تعهد
نام های دیگر: شریک، رفیق، صمیمی، حس‌ گرا، همسر، با انگیزه

•  خالق

شعار: هرچه را تصور کنید می توانید بیافرینید
میل اصلی: خلق ارزش
هدف: رسیدن به یک چشم انداز
بزرگترین ترس: سطحی نگر شدن
استراتژی: افزایش مهارت
وظیفه:  فرهنگ سازی، بیان دیدگاه خود
ضعف: کمال گرایی افراطی
استعداد: خلاقیت و تخیل
نام های دیگر: هنرمند، مبتکر، کاشف، موسیقی دان، نویسنده

•  دلقک

شعار: شما فقط یک بار زنده اید
خواسته اصلی: زندگی با لذت
هدف: خوشگذرانی
بزرگترین ترس: بی حوصلگی و یا کسل شدن
استراتژی: بخندید، خوش باشید، شوخی کنید
ضعف: وقت تلف کردن
استعداد: شادی
نام های دیگر: احمق، دلقک، حقه باز

• حکیم

شعار: حقیقت شما را آزاد خواهد کرد
خواسته اصلی: پیدا کردن حقیقت
هدف: درک جهان
بزرگترین ترس: نادانی و گمراه شدن
استراتژی: علم گرایی و در جستجوی دانش بودن
ضعف: مطالعه کردن و عمل نکردن به آنها
استعداد: خرد، هوش
نام های دیگر: کارشناس، فیلسوف، دانشمند، متفکر، محقق، معلم، استاد  م

•  جادوگر

شعار: کار می کنم تا بشود
خواسته اصلی: درک قوانین جهان
هدف: تحقق رویاها
بزرگترین ترس: پیامدهای منفی ناخواسته
استراتژی: هدف داشته باشید و برایش زندگی کنید
ضعف: دستکاری
استعداد: یافتن راه حل که برای هر دو طرف منفعت داشته باشد
نام های دیگر: مخترع، رهبر کاریزماتیک، شفا دهنده

•  حاکم

شعار: تنها چیز مهم در دنیا قدرت است
خواسته اصلی: کنترل
هدف: ایجاد خانواده و جامعه ای مرفه
استراتژی: کنترل دیگران
بزرگترین ترس: سرنگونی
ضعف: مستبد و ظالم بودن
استعداد: رهبری
نام های دیگر: رهبر، پادشاه، ملکه، سیاستمدار، مدیر

سخن پایانی

یکی از مهم ترین کارها برای توسعه فردی قطعا خودشناسی است. حتی در مفاهیم مذهبی گفته می شود خودشناسی مقدمه ای برای خداشناسی است.

با شناخت و مطالعه کهن الگوها، می توانیم خودمان را بیشتر بشناسیم، از نقاط ضعف و قوت امان آگاه شویم و استعداد هایمان را بشناسیم.

به علاوه شناخت این کهن الگوها به ما کمک می کند تا شناخت بیشتری از دیگران داشته باشیم و در رابطه هایمان موفق تر عمل کنیم. شما چه کهن الگو و یا آرکتایپی دارید؟ ویژگی شاخص آرکتایپ شما چیست؟